Ajnikulas Arkux Lopes
- Jiñi yum ja’.
- Tyi ejiru San Mikel, imunisipi’olel Saltu Awa, tyi Chiapas, añ iyajlib ja’ käñbilbä bajche’ misolha. Wäle’, lekojix mi ik’otyel ijulatyañob jiñi lakpi’ilob tyilemobä tyi yañtyakbä pañimil. Jiñi ñaxañ xchumtyilob ta’bä ik’eleyob jiñi iyajlib ja’ mi yältyakob chukityak ta’ yälä’ jiñi yum ja’.
- Tyi ik’ajel pañimil che’ lakpi’ilob xch’ol wol abi isäklañob ba’ mi imeltyakob ichol, tyi ñajtyi ubiyob abi cha’añ añ ja’, che’ weñ lujbobix yik’oty tyikiñobix ityi’, ta’ k’älä majli ik’elob, junyaj ma’añik tyi iña’tyayob cha’añ mi kaj ityajbeñob iyum ja’. Jiñibä ora ma’añik tyi ipäsä ibä bajche’ lakpi’il, mu’jach abi ik’äñ jiñi ik’, ja’al yik’oty lakmam cha’añ mi ichoktyak tyilel ity’añ.
- Ta’bä iñaxa bä’ñayob alakpi’ilob jiñ abi ichañlel yik’oty atyoxja’ wolbä ilok’el tyi pam ja’, che’ jiñi ta’bi yubiyob jump’ej ty’añ:
- ‘Kujil cha’añ jatyetyla chokbiletyla lok’el tyi lalumal yik’oty ma’añik ba’ mi lamejlel tyi kälel. Jiñ cha’añ mi käk’etyla ochel tyi kotyoty. Jiñi lakpi’ilob machbä muk’ik ichujutyesañ jiñi kotyoty joñoñ ma’añik mi kaj k’el tyi weñ yijñamob, yerañob yik’oty yalobilob’.
- Che’ ujtyem yubiñob ity’añ yum ja’, bixe tyijikña’ yik’oty ch’ijyem ta’ kaj yubiñob, kome mach abi yujilobik chukityak mi yujtyeltyak che’ ma’añik mi imeltyakob yutslel ipusik’al. Tyi weñ säk’añ pañimil, jiñi almojty xch’olob ta’bi cha’ sujtyiyob majle tyi iñoj lumalob cha’añ majle abi ipäyob tyilel ikäñäyobä yik’oty abi ixi ipi’ilob yomobä abi tyilel ichumtyañ tsijib lum.
- Che’ täx kaj ichumtyañob iläk’älel jiñi kaskara, ta’ kaj ijulobtyak tyelal cha’añ mi k’uxob, ta’ kaj icholoñob yik’oty ipulob jiñi matye’el cha’añ mi mejlelob tyi pak’, che’ ja’el ta’ kaj yumiñtyakob pejtyelel chukityak mukbilbä tyi matye’el yik’oty tyi ch’eñ. Jiñi yum ja’ tyi k’ele chuktyak wol yujtyel jiñ cha’añ ta’ kaj isub’ imich’ajel tyi ñajaltyak jiñi laktyaty’.
- ‘Wol abi ik’el bajche’ jiñi kaxlañob wol ipulbeñob yotyotyob. Xchumtyilob wolob abi tyi uk’el yik’oty mach abi añik chuk wol mejlel imelob, kome ta’bä k’otyi ileko meltyakobi, k’ächälob yik’oty añob abi imachityob’.
- Laktyaty’, ta’bi bä’ña, ta’ kaj imuch’kiñob xchumtyälob che’iñi tyi yälä iñajal, che’jach abi, ity’añi mach abi añik tyi jak’beyob kome ka’bälob xixikob yik’oty wiñikob che’jach ta’ kaj ityeñe leko meltyakob.
- Jiñi yum ja’ ta’ kaj ik’el cha’añ ity’añ ma’añik ta’ jak’beñtyi, che’iñi mi cha’ kaj ityik’ laktyaty’ yik’oty xchumtyilob:
- ‘Tyi ik’ele bajche’ jiñi ja’al tyi bujtyesa’ otyoty yik’oty cholel läk’ältyakbä añ tyi kolem ja’ yik’oty tyi pa’. Jiñi jol otyoty, tye’ yik’oty choleltyak wol abi yajlel tyi tsätsbä ik’. Jiñi mam wol abi säkesañ tyi k’äk’al yik’oty yotyañ jiñi ik’ajel yik’oty ak’lel’.
- Laktyaty’, ta’ kaj ik’uñ ñatyañ cha’añ jiñi ty’añ tyilem tyi tyojlel yum ja’ che’iñi jiñijach ikäñäyobä ta’ kaj ich’ämbeñob majlel imajtyañ yik’oty orasion. Che’ wol isubeñob iñuklel jiñi ik’ tyi yäpätyak jiñi ñichim ta’meku icha’ ubiyob ty’añ:
- ‘¿Che’ mi latyojbeñoñ lakotyiñtyel bajche’ jiñi? Joñoñ wol kchumtyañ ili otyoty ima’añik mi kaj käk’ tyi jilel’.
- Laktyaty’, ta’ cha’ kaj iloñ sub’eñob pejtyelelob ikäñäyobä, jiñjach lamtyal yalobilob ta’ kaj ich’ämbeñobtyak majlel tyi jujump’ej jab’ iñuk’lel ayum ja’. Mach abi jiñik yombä tyi yubi, jiñmekuj cha’añ ayum ja’ tyi tyempayob aik’, ja’al yik’oty lakmam, tyi jujuntyikil tyi sub’eyob tyi wokol ty’añ cha’añ mi kotyañob ajiñi chumulobä tyi matye’el.
- Jiñi ja’al mi tyeñe kolemtyesañ jiñi misolha –mi tyamesañ yik’oty mi tyity’esañ- che’ jiñi mu’bä k’otye ijulatyañobi ma’añik mi mejle ik’elbeñob iweñlel, che’ ja’el, che’ añ ka’bäl ja’ali jiñi añobä ichoñolelob ma’añik mi imäñbeñtyelob.
- Ik’, mi päytyak majlel jiñi tyokal tyi yañtyakbä pañimil che’ ja’el mi wujtyañ majlel k’ajk’ tyi matye’el yik’oty tyi cholel che’ mi puleltyak chol. Añ yambä, ya’ tyi kaskara jiñi sutysuty ik’ mi tyujk’añ ochel majlel ba’ tyambä ja’ jiñi lakpi’ilob.
- Mam, mi päs yik’oty mi yotyabeñ iñubib jiñi ik’ yik’oty ja’al, mi pulbeñ ikuktyal yik’oty ich’ujlel jiñi xujch’ob che’ mi imejlel, mi cha’ muk jiñi majtyañäl ba’ ma’ mi tyajtyäl.
- Jiñi yum ja’, kuxultyo’ mi tyeñe k’otye ijulatyañ San Mikel.
Kaskara Misolha