Category Archives: lajkäñ lakty’añ

Ty’añtyak tyi yomty’añ tyi lakty’añ

Cha’añ mi kmejlel kpäs li chajpäbibäj e’tyel tyi SSILA wokol tyi loñkubi kome ma’añ mi ñojtyajbeloñ isujm li ity’añtyak yoñty’añ tyi Ch’ol, cha’añlojoñ wersa tyi cha’leñoñ tyi jk’eleloñ tyi kpejkaloñ kome yom che tyoj mi tyajbeloñ isujmlel jiñi ñusayajty’añ.

Tyi kmulaj che tyi meleloñ bajche ili kome wersa tyi ktyajaloñtyak wokolächme! Pej tyi kbej käñämajlel kty’añ ba’ ora kom mejlel kchajpañkbäj cha’añ mi jkäñmajlel ipetyolel lakty’añ Ch’ol.

Che mi jk’el bajche ili weñ mi jkubiñ cha’añ mi k’elmajlel jkäñmajlel ili k’otyabä e’tyel: jiñäch Yomty’añ.

 

  • Ña’alty’añ > Gramática
  • Yochibty’añ > Introducción
  • Päsoñel > Presentación
  • K’aba’äl > Sustantivo
  • Yilal > Adjetivo
  • Cha’leyaj >Verbo
  • K’axcha’leyaj > Verbo transitivo
  • Machbä k’axcha’leyaj > Verbo intransitivo
  • Pi’leyaj > Adverbio
  • Yañälbä ty’añ > Variante
  • Pästyäl > Determinante
  • Käñbilbä ty’añ > Definitud
  • Käñälbä > Definido
  • Machbä kañäl > Indefinido
  • Ty’añ ñaxañ albilixbä > Anaforicidad
  • Juñsujmach käñälbä ty’añ > Único definido
  • Ajcha’leyaj >Sujeto
  • Ajcha’leñtyel > Objeto
  • Icha’añtyej > Posesivo
  • Ty’añ mubä ichäkä ajlel > Referente Genérico
  • Ajyomty’añ > lingüista
  • Yomty’añ > lingüística

-Morelia Vázquez Martínez

Lajiyaj lakty’añ: Tila yik’oty Tumbalá.

Lakty’añ mi its’itya’ k’extyäyel tyi jujunp’ej lumal, añ ty’añtyak machbä lajal tyi alol pe lajaläch isujmilel, che’ bajche’ ity’añ Tila yik’oty Tumbalá añ yäñälbä. Ilayi mi ke kts’itya’ tsiktyesañ:

Tila                                   Tumbalá

Tyuñ                                     Xajlel

Ch’ijch’um                         Ñi’uk’

Ch’ek’ajk                            Luty

Yum                                      Tatuch

Luty                                      Loj

Mam                                    Buts

Chonkol                              Woli

Majlel                                  Sam

Yoke ja’as                           Ichija’as

Chakal                                  Pits’il

K’uk’um                              Tsutsel

Tyejch                                  Kej

Toñel                                   E’tyel

Xä’bäl                                   Käkäw Sa’

Xajk’ul                                 Pats’

Xäk’ä’                                   Bu’lewaj

Sets’                                     Ch’ejew

Xk’aläl                                  Xch’ok

Bujk                                      P’o’

Añ yambäl ty’añtyak muk’bä ik’extyäyel bajche’ mi isub ibä tyi alol:

Momoñ                               Momoy

Pusk’al                                 Pusik’al

Semety                               Semejty

Yujmel                                 Yunjel

Jomoch’                              Jomojch

Mep’                                    Ñep’

Pejpem                              Pejpeñ

Ts’ijñ                                    Ts’ijm

Je’el                                      Ja’el

Ma’añ                                  Ma’añik

Ajñisañ                                Ajñesañ

k’änjol                                 K’ajñol

Xiye’                                     Xäye’

A’bälel                                 Ak’lel

Pijchik’                                 Pintsik’

Che’jk’o’                             Ch’ejk’u’

Ili mukbä ke lakñäch’tyañ jiñäch ity’añ Silvestre Gómez Jiménez, chonkol tyi toñel ya’ tyi CELALI, ya baki tyi imeleyob ili chukty’añ.

Laktsolts’ijb

Laktsolts’ijb:

Lakty’añ mach lajal yik’oty kaxlañty’añ, yäñäl mi its’ijbuñtyel yik’oty yäñäl bajche’ albil. Lakty’añ chukul tyi bolomp’ej cha’k’al ts’iijb, Jinäch iliyi:

Che’ mi iyäjlel ik’aba laktsolts’ib bajche’ iliyi, Ñäch’tyañla:

Ili ñäch’tya ty’añ tyi mejli tyi Centro Estatal de Lenguas, Arte y Literatura Indígenas (CELALI) yabä añ tyi San Cristóbal, tyi ja’bil 2009. Tsa’bä iyäk’ä ity’añ jiñäch Silvestre Gómez Jiménez, ch’oyol tyi Nuevo Limar, Tila.

k’ambä ty’añtyak tyi ch’ol

  • Ayayña jiñi ts’i’
  • Boxboxña ixämbal lakpi’ilob
  • Ch’ech’eña yuk’el xña’ muty’
  • Ch’erch’erña jiñi karu
  • Ch’irch’irña jiñi ak’lel
  • Ch’orch’orña mi yajle ja’al
  • Chek’chek’ña imajk otyoty’
  • Chi’chi’ña almuty’
  • Josjosña jiñi pech
  • Leslesña iwejlel muty’
  • Mo’mo’ña wakax
  • Sik’sik’ña jiñi xsijmal
  • Ts’irts’irña jiñi jichityin
  • Ts’orts’orña ñoxi radio
  • We’we’ña aläl
  • Wojwojña jiñi ts’i’

Tsik tyi lakty’añ

TS’IK TYI LAKTYÁÑ

Tyi lakty’añ añ iwi’ laktsik, mi ityejchel tyijunp’ej k’älä tyi junk’al:

Jun                                        Junlujun

Cha’                                       Lajchän

Ux                                          Uxlujun

Chän                                     Chänlujun

Jo’                                          Jo’lujun

Wäk                                       Wäklujun

Wuk                                       Wuklujun

Waxäk                                   Waxäklujun

Bolon                                     Bolonlujum

Lujun                                     Junk’al

 

Che’ mi laktsik chuki añtyak mi ik’extyäyel, jiñäch bajche’ yilaltyak, mi pityil, jäläl, tyekel, che’ bajche’  mi ipäs ili ejtyaltyak:

      JUNTYEJK TYE’

         JUNTYIKIL LAKÑA’

         JUNKOJTYTS’I’

     JUNPIJTY PAJCH’

    JUNK’EJ WAJ

     JUNWEJCH CH’EJEW

  JUNPAJL JA’AS