Ty’añtyak tyi yomty’añ tyi lakty’añ

Leave a reply

Cha’añ mi kmejlel kpäs li chajpäbibäj e’tyel tyi SSILA wokol tyi loñkubi kome ma’añ mi ñojtyajbeloñ isujm li ity’añtyak yoñty’añ tyi Ch’ol, cha’añlojoñ wersa tyi cha’leñoñ tyi jk’eleloñ tyi kpejkaloñ kome yom che tyoj mi tyajbeloñ isujmlel jiñi ñusayajty’añ.

Tyi kmulaj che tyi meleloñ bajche ili kome wersa tyi ktyajaloñtyak wokolächme! Pej tyi kbej käñämajlel kty’añ ba’ ora kom mejlel kchajpañkbäj cha’añ mi jkäñmajlel ipetyolel lakty’añ Ch’ol.

Che mi jk’el bajche ili weñ mi jkubiñ cha’añ mi k’elmajlel jkäñmajlel ili k’otyabä e’tyel: jiñäch Yomty’añ.

 

  • Ña’alty’añ > Gramática
  • Yochibty’añ > Introducción
  • Päsoñel > Presentación
  • K’aba’äl > Sustantivo
  • Yilal > Adjetivo
  • Cha’leyaj >Verbo
  • K’axcha’leyaj > Verbo transitivo
  • Machbä k’axcha’leyaj > Verbo intransitivo
  • Pi’leyaj > Adverbio
  • Yañälbä ty’añ > Variante
  • Pästyäl > Determinante
  • Käñbilbä ty’añ > Definitud
  • Käñälbä > Definido
  • Machbä kañäl > Indefinido
  • Ty’añ ñaxañ albilixbä > Anaforicidad
  • Juñsujmach käñälbä ty’añ > Único definido
  • Ajcha’leyaj >Sujeto
  • Ajcha’leñtyel > Objeto
  • Icha’añtyej > Posesivo
  • Ty’añ mubä ichäkä ajlel > Referente Genérico
  • Ajyomty’añ > lingüista
  • Yomty’añ > lingüística

-Morelia Vázquez Martínez

Kñusajk’iñ tyi New Orleans Luisiana EU

Leave a reply

Che tsajñoñ ya’ tyi kolem tyejklum Nueva Orleans EU, jiñ yokej weñbä kñusayajk’iñ ta’ bä kubi. Añkese tyi ñaxañ ts’itya’ añ kbäk’eñ che’ tyi lok’iyoñmajlel tyi jkotyoty kome ñajty i yambä pamilix ibaj machkata’ lajalix bajche chumuloñlaj joñoñlaj, je’el añäch kbäk’eñ cha’añ li kpäschajpabilbä e’tyel ik’aba’ ” Ipetyolel käñälbä ty’añ tyi lak ty’añ Ch’ol: Ilajiyaj iyäñälel ity’añ Tila yik’oty Tumbalá”. Kujil che kabä ajYomty’añob mi ik’otyelob ya’ tyi kolem tyempabäj cha’añ mi ipäsob chajpäbilbä iye’tyel.

Che tyi k’otyiyoñ ya’ tyi kolem tyempabäl tyijikñaj tyi jkubij, kabälob ajtsolty’añob, tyi kñich’tyäbeyob tyi jk’elbeyob ity’año’tyak weñ tyi jkubi cha’añ mi kbej käñmajlel ili e’tyel. Cha’añ li kpäs chajpäbilbäj e’tyel ts’itya’ lekoj kpusik’al kome weñ kom kmel imach kom jkäsiñ pej weñäch tyi ujtyij. Mi jkäk’eñ wokolix iyäläj SSILA cha’añ tyi iyäk’äyoñ kpäs chajpäbilbäj e’tyel tyi lak ty’añ Ch’ol yik’oty päslib Inglés. Ya’ tyi imal otyoty kabäl maxki tyi ochiyob iñich’tyañ kty’añ kolem ajYomty’añob bajche Jessica Coon , Juan Jesús Álvarez yik’oty yambätyakob kixtyañujob ta bä imulayob li ty’añi, kom käl je’el che maba ujty bajche ili che mi icha’leñob päschajpäbilbä e’tyel yik’oty jump’ej ty’añ machbä kaxlañik. Tyi iyujtyibaj tyi pujki majtyañältyak ya’ ba tyi ijotyoyo’ imajtyañ jiñi Jessica Coon yik’oty Juan Jesús Álvarez ch’añ tyi ityempayob ty’añ tyi Ch’ol i ta’ iletsayob tyi AILLA ba’añ mi lak tyaj ñusayajty’añtyak yik’toy ity’añob lakpi’älo’tyak. Je’el tyi majtyañak’eñtyiyoñ kmajlib tyi EU.

Yik’oty weñ tyi kusaj ya’ tyi kolem tyejklum tyijikñayoñ tyi jkubi che tyi jkäñäyobtyak yambä kixtyañujob bajche li xk’aläl aj Mary ipi’äl tyi k’eljuñ aj carol tyi ipayäyoñloñmajlel tyi iyotyoty tyi yambä tyejklum yokej uts’atyob ityaty iña’ tyijikñayoñ cha’añ tyi jkäñäyob.Kom käk’eñob wokox iyäläyob aj Carol-Rose cha’añ ty pejtye ora mi ipäyoñ cha’añ mi kts’ityakotyañ tyi iye’tyel cha’añ Ch’ol weñ mi jkubiñ bajche jiñi yik’oty ajJessica Coon che mi weñ kotyañoñ cha’añ mi kbej käñmajlel ili k’otyajaxbä e’tyel , tyijikñayoñ cha’añ tyi jkäñäyob.
Wokox iyäläyob cha’añ kña’tyäbal!

Ajiñ tyi koleja’ tyi Nueva Orleans

K’otyajax mi jkubiñ che kujil lakty’añ Ch’ol, mi kmulañ che yom lakbej k’añmajlel, mach muk’ach laklotye’ yom lakpuke’ je’el yik’oty yom lajk’äñ tyi e’tyel.

-Morelia Vázquez Martínez

Juan Jesús, Morelia yik’oty Carol-Rose tyi Canal 10

Leave a reply

Tyi uxlujuñp’ej tsik junio 2019 , Jiñi Dr. Juan Jesús Álvarez (CIMSUR) yik’oty aj Carol-Rose Little (Cornell) tyi päjyiyob majlel ba mi iyujtyel ty’añtyak cha’añ mi iñich’tyañob lakpi’älob ” Ity’añ lakñojtye’elob” jump’ej kanal cha’añ Chiapas, jiñach ta bä iyäk’aj Lic. Freddy López Vázquez ( muk’bä tyi e’tyel cha’añ xkotyayaj tyi Secretaría para el Desarrollo Sustentable de los Pueblos Indígenas (SEDESPI)). Juan Jesús tyi icha’lej ty’añ bajche muk’ tyi e’tyel cha’añ yomty’añ. Carol-Rose tyi iyälaj bajche mi cha’leñ e’tyel yik’oty lak ty’añ Ch’ol yik’oty je’el bajche tyi ityechej e’tyel tyi ilumal lakpi’älob añobä tyi Chiapas.

IMG-20190613-WA0005

Juan Jesús Álvarez, Freddy López Vázquez, Carol-Rose Little yik’oty Miguel ” sebsor” (ajk’ay tyi Tseltal)

Tyi waxäklujump’ej tsik julio, 2019 ajMorelia Vázquez Martínez tyi päjyimajlel je’el cha’añ mi icha’leñ ty’añ tyi “Ity’añ lakñojtye’elob”. Che choñkol tyi ty’añ tyi yäläj bajche mi cha’leñ e’tyel yik’oty chajpäbibäj e’tyel cha’añ yomty’añ k’älä tyi 2015. Che tyi k’ajtyibeñtyi chuki yom lak mel cha’añ mi lak jkäñtyañ jiñi lak ty’añ Ch’ol, tyi iyäläj che wersa yom iñopob ts’ijb tyi Ch’ol.

20190725_150442

AjMorelia choñkol tyi ty’añ tyi Canal 10

“Ity’añ lakñojtye’elob” jump’ej k’ejlib cha’añ Canal 10, mi iñumel kabältyak ty’añ añbä tyi Chiapas. Tyi Ch’olbä ty’añ mi iñumel pejtyel jueves tyi uxp’elelbä ora tyi ik’añ.

Muk’ix imejlel ik’ejlel tyempabil ch’ol tyi AILLA

Leave a reply

Jiñi tyempabil ch’ol tsa’bä mejli tyi jump’ej e’tyel wokox yälä National Geographic, mi imejlel ik’ejlel tyi Archivo de los Idiomas Indígenas de Latinoamérica (AILLA). Ilali mi imejlel la’k’el yik’oty la’nich’tyañ: https://ailla.utexas.org/islandora/object/ailla:261383

ailla

Añ cha’k’al ora ty’añ yik’oty video, ts’ibaya ty’añ, ñusaya ty’añ, yik’oty ejtyaltyak. Ta’ mejli jiñi tyempabil ty’añ wokox yälä juñmojty xk’eljuñ yujilobä ch’ol. ajJuan Jesús Vázquez Álvarez yik’oty ajJessica Coon tsa’ ipäsäyob majlel jiñi e’tyel yik’oty xkoltyayajob ajNicolás Arcos López i ajBernabé Vázquez Sánchez.

IMG_6875

Tallertyak tyi Tumbalá yik’oty San Miguel

Leave a reply

Tyi junio yik’oty julio, ta’ ktyechelojoñ mel taller tyi Tumbalá yik’oty tyi San Miguel. Tyi Tumbala, ktemalojoñ jiñäch iñusak’iñ mayajob yik’oty ity’añ. Xmel-tallerob jiñäch ajCarol-Rose Little, tyilembä tyi Cornell University, Esteban Mirón, xk’el-juñ tyi Berkeley, Morelia Vázquez Martínez, xk’el-juñ, yik’oty Silvestre Gómez Jiménez, xe’tyel tyi CELALI. Ta’ k’otyiyob tyi taller jiñobäch xkolelob añobä tyi Casa de la Cultura tyi Tumbalá, idirectora Juana Karen Peñate Montejo. Esteban ta’ icha’le ty’añ cha’añ iñusak’iñ mayajob tyi Palenke. Carol-Rose yik’oty Morelia ta’ iyäläyob chuki mi imelob lingwistajob yik’oty ik’äñibal lakty’añ ch’ol. AjSilvestre ta’ icha’le ty’añ cha’añ chuki yom lakmel cha’añ ma’añik mi ibe’sajtyel lakty’añ. Che’ jiñi jk’uxulojoñ tamal yik’oty ta’ kñäch’tya’lojoñ k’ay tyi marimba. Ta’ ujtyi jiñi taller wokolix iyälä Engaged Cornell yik’oty Berkeley University.

Tyi San Miguel, Carol-Rose yik’oty Morelia ta’ ipäsbeyob xk’eljuñob tyi secundaria bajche’ mi its’ijbuñtyel lakty’añ ch’ol. Cha’p’ej k’iñ ta’ imeleyob. Ñaxambä k’iñ ta’ päsbeñtyi ts’ijbaya ch’ol yik’oty bajche’ mi ik’äjñel ts’ujk yik’oty iwäkpejlelä bokal (ä). Icha’p’ejlelbä k’iñ ta’ imeleyob ts’äktyesaya ty’añ i che’ jiñi ta’ ibajñalts’ijbayob iñusak’iñ. Ta’ k’otyiob 120 xk’eljuñob tyi secundaria. Ta’ ujtyi ili taller wokox iyälä Engaged Cornell.

Käñtyesaya cha’añ ELAN tyi CELALI

Leave a reply

Tyi 7 de enero, tyi ktyempaloñ kbä tyi CELALI tyi San Cristóbal de las Casas cha’añ mi kmeloñ käñtyesaya cha’añ ELAN. Li ELAN jump’ej k’äñbal cha’añ ñusaya ty’añ yik’oty tyempaya ty’añ. Ta’ k’otyiyob xe’tyelob tyi CELALI, tyi komol tyi ikäñtyisäñtyiyob cha’añ bajche’ mi ik’äñob ELAN. Kome jiñäch ik’äñibal cha’añ mi imejlel imelob iye’tyel. Tyi ipäsbeyob ajMorelia Vázquez Martínez, juñtyikil xk’el-juñ wajalixbä keji ik’äñ ili k’äñbal.

Morelia Vazquez Martinez

Morelia Vázquez Martínez mi ipäsbeñ k’äñbal.

Juñ icha’añbä komolbä ejtyel cha’añ lakty’añ

Leave a reply

Jiñi Cornell Arts & Sciences tyi ik’ajtyibeyob bajche’ wol imelob yejtyelob cha’añ lakty’añ ch’ol jiñi xk’eljuñ tyi ITSM yik’oty yujilbä ty’añ ch’ol ajMorelia Vázquez Martínez ila tyi k’ajtyiya tyi pejkäñtyi jiñi wolbä imel idoktorado ajCarol-Rose Little. Ilali mi mejle la’pejkañ jiñi juñ!

more-carol

Morelia Vázquez Martínez yik’oty Carol-Rose Little

Joñoñ José Armando

Leave a reply

Jk’a’ba José Armando. Tsa kcha’le ñuk’añ tyi Tijuana, Baja California. Mi kaj kchaleñ k’eljuñ tyi Universidad de California en San Diego, tyi Estados Unidos. Tsa’ jojmi jk’eljuñ cha’añ lingüística yik’oty antropología tyi Cornell University tyi Nueva York. Jiñ lum weñ najtyi weñ tsäñal! Pero orajach ityejchibal kdoctorado tyi San Diego, weñ läk’älix kmajchil tyi Tijuana.

IMG_20180806_125046

Joñoñ tyi San Miguel. Komix kletsel kabäl xajlel cha’an mi kmajlel tyi otyoty.

Tyi enero 2018 juñyajleljax tsa’ majliyoñ tyi San Miguel yik’oty El Campanario, Chiapas cha’añ mi kñop lakty’an. Tsajniyoñ yik’oty kmaestra Carol-Rose Little. ¡Uts’atyäx! Wokolix awäläl tyi pejtyelel cha’an ajMorelia Vázquez Martínez, ajNicolás Arcos Lopez, yik’oty imajchilob. Tsa’ majliyoñ tyi jula’al ixä agosto che’ tsajniyoñ tyi Guatemala cha’añ congreso ik’äba FAMLi5.  Komäch kcha’sujtyel kjulatyañ.

Komtyo kñop lakty’añ cha’añtyo kabäl ty’añ machtyobä kujilik. Weñ utsatyax jiñ ty’an. Mi kñop je’e ty’an ik’äba ja’a kumiai, mu’bä subeñob tyi Baja California. Ktyatyuch kchuchu’ yujilix ty’an ik’äba otomí. Ity’añtyak México tyi kpusik’al.

IMG_20180806_094534

Tyi kusiñaj tyi otyoty tyi San Miguel. Weñ sumuk bu’ul yik’oty mutyun. ¡K’ok’ je’e!

Tayer: Lakty’añ ch’ol tyi la era de la tecnología

Leave a reply

Tyi 3 de agosto, 2018, xpäs-juñob yik’oty xk’el-juñob tilemobä tyi UNICH tsa’ ityempäyob ibä tyi Casa de la Cultura, Salto de Agua, Chiapas cha’añ its’ijbuñtyel yik’oty ityempäñtyel lakty’añ. Wä’añ video cha’añ tayer.

Tsa’ ichajpäyob tayer ajCarol-Rose Little (Cornell University) yik’oty ajSilvestre Gómez Jiménez (CELALI). Wokolix yälä Engaged Cornell. Ya’tsa’ tyiliyob je’e ajNicolás Arcos López (UIET) yik’oty ajMorelia Vázquez Martínez (ITSM).