Ch’ol, li lakty’añ, mi yäjlel yik’oty mi its’ijbuñtyel je’el bajche’ Chol yik’oty Lakty’añ. Junchajpbä ty’añ tyemelbä yik’oty lämp’ej icha’k’al maya ty’añ. Mi ipejkäñtyel tyi yok Mexico, tyi lälk’ä 200,000 lakpi’älob. Añ cha’chajp bajche’ mi lakcha’leñ ty’añ: ity’añ ajtilajob yik’oty ity’añ ajtumbalajob, machki ba’añ ajk’uk’witsob.

Ili mu’bä ipästyäl ila tyejchem tyi ija’bilel 2018, tyemel yik’oty National Geographic Explorers ba’ mi icha’leñtyel tyi grabar lakty’añ, mi its’ijbuñtyel chä’bä mi yäjlel, yik’oty mi isutykiñtyel tyi kaxlañ ty’añ chä’bä mi yäjlel.

Ili e’tyel chajpäbil icha’añ Jessica Coon (McGill University), tyemel yik’oty Juan Jesús Vázquez Álvarez (CIMSUR-UNAM) yik’oty Nicolás Arcos López (Universidad Intercultural de Tabasco). Ya’ añob je’el Lauren Clemens (SUNY Albany), John Haviland (UC San Diego), yik’oty Roberto Zavala Maldonado (CIESAS-Sureste).

Ili yambä e’tyel chajpäbil icha’añ Carol-Rose Little (Cornell University). Ya’añob je’el Mia Wiegand (Cornell University), José Armando Fernández Guerrero (UC San Diego), Miloje Despić (Cornell University), Sophia Walters (ECOSUR), yik’oty CELALI.